مروری بر تاریخ محلات بندرعباس - مجله پیکورو

بافت اولیه جمعیتی و نژادی مردم بندرعباس ریشه در موقعیت آباد پیرامون رودخانه میناب (دشت میناب) داشته است. سپس با مهاجرین بلوچ، آبادی های اطراف و آنگاه با اقوام و گروه های دورتر و غیرمتجانس تر مخلوط و ممزوج شدند. با ورود مهاجمین و مهاجرین عرب از آن سوی آب های خلیج فارس به این منطقه این اقوام نیز در بافت جمعیتی آن حل شدند. آمدن اقوام جنوب فارس و لارستان همراه با لشکرکشی ها و استقرار خارجیان، ماموران دولتی و مهاجرین جویای کار به بندرعباس که اهمیت تجاری و صنعتی آن شدت می گرفت، بافت جمیعتی این شهر را شلوغ تر و درهم تر کرد.

به موازات گسترش شهر، جمعیت آن نیز رو به رجحان نهاده و درپی آن محله های تازه ای شکل گرفت تا آنجا که روستاهایی چون نابند، مغ ناخا، داماهی، شغو، سورو و... نیز به محله های بندرعباس تبدیل شدند. پس از تشکیل پلیس جنوب (S.P.R)، ساخت کنسول خانه انگلیسی ها، ایجاد خطوط تلگراف، دارالحکومه (کلاه فرنگی)، ایجاد گدامی (انبارکالا)، تاسیس گمرک، کنسولگری روس، ساخت اسکله، تاسیس شرکت اتلس (شیلات)، کارخانه برق، نخ ریسی خنجی، ایجاد بهداری و نیروی ژاندارمری، تشکلیل نیروی دریایی، ایجاد نظمیه (شهربانی)، تشکیل شهرداری (بلدیه)، اداره فرهنگ و ده ها تاسیسات عمرانی دیگر که همراه با ازدیاد نفوس (جمعیت) بود، محله های جدیدتری به وجود آمدند و رونق گرفتند که همچنان رو به ازدیاد است.

طی چهارقرن، جمیعتی در بندرعباس شکل گرفت که اساس آن مهاجرت است. بندرعباس فراز و فرودهای بسیاری را پشت سرنهاده و سال های رونق و رکود را تجربه نموده است اما هیچ گاه از جاذبه های مالی و اجتماعی آن جهت جلب مهاجران کاسته نشده است. چنانچه امروزه این شهر به عنوان قطب ارتباطی، دریانوردی، صنعت، شیلات و نظامی کشور مطرح است.

محله های بندرعباس از سال1324قمری تا1335

سرریغ(سرریگ) ـ بلوچ ها ـ کله پزون ـ طارمی ها ـ نظرآباد ـ اوزی ها(قلعه شاهی) ـ پشت شهر(کمات ها) ـ سیاهون ـ دروازه ایسینی ـ توشهر ـ لوله قندی ـ منبر عبدالله کریم ـ گل حنیری ـ دارمساکی (دارالمساکین) ـ چهل تنون ـ چاه محمودی ـ سیم بالا ـ پشت بَن ـ بُرکه گرد ـ بُرکه ناظمی ـ رهداری کلاتی ـ گورفرنگ ـ لاری ها ـ حسین آباد ـ سیدکامل

محله های بندرعباس از سال1343

نایبند ـ خاجتا(خواجه عطا) ـ سیم بالا ـ کنسولگری ـ سرریغ ـ کارگزاری ـ توشهر(میان شهر) ـ بلوچ ها ـ نظراباد ـ پشت بن ـ گورفرنگ ـ سیدکامل ـ کرتی ـ سیاهون ـ اورزیها ـ قلعه شاهی ـ گل کنی ـ محسنین ـ سورو ـ چارباغ ـ لاری ها ـ گورخسرو ـ شغو ـ چاربرکه ـ باغ مولوی ـ لردکی ـ مرده شور ـ برکه گرد ـ برکه ناظمی ـ مغ ناخا(نخل ناخدا) ـ هُوسورَک ـ چهچکر ـ باغ منیر

محله های بندرعباس تا سال1357

مهکان ـ هدیش ـ سورو ـ باغ منیر ـ ششصد دستگاه ـ دوهزار (کوی ملت) ـ چهارصد دستگاه ـ چهاربرکه ـ کوی پلیس ـ حسین اباد ـ استنویک ـ پشت شهر ـ یادبود ـ اوزیها ـ سیدکامل ـ بلوکی ـ لاری ها(بازار) ـ برق ـ کرتی(سازمان) ـ شاه حسینی ـ بلوچ ها ـ نظرآباد ـ کارگزاری ـ کمربندی ـ شیراول ـ شیردوم ـ درخت سبزـ فرودگاه قدیم ـ شغو ـ هوایی ـ داماهی ـ مغ ناخا ـ دنیا بار ـ تل سیاه ـ سه راه گمرک ـ پل خواجو ـ شهناز ـ اریاشهر(ازادگان) ـ چاهستونی ـ فینی ها ـ سه زیارتن ـ سرریغ ـ سربالایی کمربندی

وجه تسمیه بعضی از محله های بندرعباس به ترتیب حروف الفبا

اِستَنویک: در ضلع شمالی چاربرکه (منطقه پشت موزه و ارشاد فعلی) تاسیساتی راه اندازی شد جهت اسکان و استراحت کارکنان شرکت های ایتالیایی که به کار ساختن اسکله بودند. خود آن ها این مکان را استند ویک (استرحتگاه هفتگی) می نامیدند و در گویش مردم به استنویک معروف شد.

اِوَزیو (اِوَزی ها): عده ای از اهالی شهر اوز و گراش لارستان به بندرعباس مهاجرت و در ضلع غربی شهر که پیش از آن به خاطر بنای قلعه مبارکه شاه عباسی در این مکان به محله قلعه شاهی شناخته می شد سکنی گزیدند که پس از آن به محله اوزی ها مشهور شد.

بُرکه گرد: برکه گرد از سازه های دوره صفوی بوده که در شمال آبادی بندرعباس احداث گشت و اکنون در قلب شهر واقع شده است. این برکه برخلاف دیگر برکه ها که سقف گنبدی آن ها هرمی شکل بودند سقف آن کاملاً مدور و گرد بود. از این رو به برکه گرد معروف شده و محله به همین نام پابرجا است.

بُرکه ناظمی: این برکه در ضلعی جنوبی محله سیدکامل و پشت بَن قرار داشت و توسط ناظم التجار ساخته گشت و به برکه ناظمی معروف گشت و محله ای به همین نام شکل گرفت. امروزه نه از برکه خبری هست و نه از محله و جای خود را به خیابان شهید جعفری داده است.

پُش شهر(پشت شهر): در آن موقع که شهر بندرعباس دارای حصار بوده، این محله در پایان یا پشت شهر قرار داشته و به اختصار پش شهر نامیده شده، است. از آنجا که اهالی آن به شغل صیادی شاغل بوده اند به کمات ها نیز معروف بوده است.

چاربُرکه(چهاربرکه): در غرب بندرعباس محوطه ای بود که سیلاب ها به آنجا روانه می شدند و در آنجا مبادرت به ساخت برکه (آب انبار)های متعدد شده بود از جمله در یک نقطه نزدیک به هم چهار برکه احداث شده بود که این منطقه که برابر پشت شهر و پس از حسین آباد قرار داشت را چاربرکه می نامیدند. اخیراً محله 22بهمن برجای آن ایجاد شده است.

چاهستانی: این محله که نشمین گاه اهالی روستای چاهستان بود، پس از انقلاب رونق گرفت و در جانب شمال شرقی بندرعباس از ابتدای جاده کمربندی واقع شده است.

چهارصد دستگاه: در ضلع شمالی کوی دوهزار، چهارصد باب خانه مسکونی از سوی بانک های رفاه و مسکن بنا شده و در اختیار متقاضیان نهاده شد.

حسین آباد: سدید می نویسد: چون از عباسی خارج شده طرف مغرب فرایند، بدواً به باغ و عمارت حسین آباد رسیده، تقریباً قریب عباسی واقع (ضلع جنوبی محله22بهمن یا حوالی هتل هما) و آن نقطه تعلق به امین التجار دارد. از حسین آباد تا قریه سورو هیچ ابنیه دیگری دیده نمی گردد. امروز نام این محل منسوخ گشته است.

خاجتا(خواجه عطا): از پایانی خور گورسوزان تا پایانی روستای نابند، دهی بوده است به نام خواجه تا (خواجه عطا) که بیشتر اهالی آنجا اهل کهورستان بوده اند و به شغل سقایی یا آب فروشی اشتغال داشته اند، زیرا در این روستا چاه هایی که آبشان گوارا و قابل شرب بوده حفره می شده است. خواجه عطا وزیر مدبر دوران ملوک هرمز بوده که مانع از هجوم پرتغالی ها به جزیره شده است.

دوهزار: به مناسبت جشن های 2500ساله شاهنشاهی در جنوب غربی بندرعباس تعداد 2500باب خانه کارگری ساخته شده که به علت سخت بودن گفتن دو هزار و پانصد به بیان دو هزار اکتفا شد و به محله (کوی) دوهزار نامور گذشت. هم اکنون نام آن به کوی ملت تغییر داده شده است.

راهداری ایسین: در جهت راه روستای ایسین به بندرعباس برج و بارویی ساخته شده بود بر بلندای تپه ای که از مسافران و قافله ها عوارض راه می گرفتند. باتوسعه شهر، حوالی این برج مسکونی شد و محله ای شکل گرفت با نام راهداری ایسنی و بعدها به دروازه ایسینی و امروزه به سه راه ایسینی مشهور است.

راهداری کلاتی: ساختمان راهداری یا برج عوارضی که در جهت راه روستای کلات به بندرعباس و البته در پایانی آبادی شهری قرار داشت و محل امروزه آن تقاطع خیابان کمربندی و شهید جعفری است که به مرور اطراف آن ساختمان سازی شکل گرفت و نام محله راهداری کلاتی را بر آن محل نهادند.

سرریغ: سرریگ، قدیمی ترین محله بندرعباس که زمین های آن شنزار و محل بارانداز کاروان های شتر بوده است.

سورو: روستای بندری سورو با قدمت بیش از بندرعباس که در گذشته مستقل بوده و چند دهه است که یکی از محله های غرب بندرعباس به شمار می آید.

سه راه گمرگ: به دلیل احداث و بنای منزل مسکونی مدیرگمرک و سپس احداث منازل پرسنل گمرک که از چوب ساخته شده بود به محله سه راه گمرک نامور گشته است.

سیاهون: در این محله سیاهان سکنی گزیده اند و بنام آنان مشهور گشته است.

سیدکامل: آرامگاه امامزاده سیدکامل از فرزندان امام موسی کاظم در غرب بندرعباس نهاده شده و این محله را به این نام می نامند.

سیم بالا: نخستین کابل تلگراف از جزیره هنگام به بندرعباس در این محل از دریا سر برآورده یعنی سیم بالا آمده و از نخستین محله های بندرعباس در مرکز شهر است.

شاه حسینی: در دهه چهل خیابانی منشعب از خیابان اصلی احداث شد و چون در زمان فرمانداری آقای شاه حسینی این خیابان آسفالته شد و ایشان آن را افتتاح کردند به نام شاه حسینی نام گرفت و مشهور شد و بخشی از محله های سرریغ و بلوچ ها در این خیابان واقع و محله را به نام شاه حسینی می شناسند.

ششصد دستگاه: نخستین محله سیتماتیک بندر که با احداث 600خانه و تاسیسات زیربنایی جهت اسکان کارمندان دولت شکل گرفت در غرب بندرعباس واقع است.

شَغو: شغ به معنای صخره و زمین سخت و تپه مانند است و این روستا چون بر چنین طبیعتی نهاده شده شغو نامیده شده است. شغو که اطراقگاه مسافران بود و دامداری در آن رواج داشت در جهت راه ورودی بندرعباس قرار داشت. نخستین پلیس راه بندرعباس در آنجا دایر شد و سپس در محدوده تاسیسات نیروی هوایی نهاده شده و اهالی از آنجا کوچانده شدند و در محلی جدید استقرار یافتند و به شهرک توحید تغییرنام پیداکرد. اما در افواه عموم به شهرک شغو معروف است و یکی از محله های بندرعباس قلمداد می گردد.

کارگزاری: محل اجتماع و فعالیت کارگزارن دولتی داخلی و خارجی بوده و از نخستین محله های شهر به شمار آمده و هنوز به همین نام ماندگار است.

کِرَتی: این محله بر اساس احداث یک حسینیه (ممبر) که تیرک اصلی سقف آن از کنده تنومند درخت کرت بوده به کرتی مشهورشده است. به دلیل وجود ساختمان ساواک (سازمان امنیت) در دهه چهل در آن منطقه اکنون به محله سه راه سازمان معروف است.

کله پزون: در این محله بیشتر کسانی که به کار پخت و فروش کله پاچه اشتغال داشتند زندگی می کردند.

کنسولگری: محل احداث نخستین کنسولخانه انگلیسی ها که بعدها به بیمارستان تبدیل شده و به نام بیمارستان ثریا مشهور شد.

کوی پلیس: در شرق کوی دوهزار، بر گرداگرد برکه های آب تعدادی بنا جهت استفاده پرسنل شهربانی ساخته شد و به کوی پلیس نامور شد.

گورفرنگ: محل دفن فرنگی ها (اروپایی ها)، قبرستان خارجی ها

مُغ ناخا(نخل ناخدا): در کتاب منافع انگلیسی ها به سال 1907 (1277خورشیدی) آمده است: مغ ناخا (نخل ناخدا) در پنج مایلی ساحل شرقی بندرعباس قراردارد. حدود بیست خانه وجود دارد با جمعیتی که اکثراً شیعی هستند. بخشی از مردم اینجا مشغول کشاورزی که تولیدات خود به خصوص سبزیجات را در بندرعباس به فروش می رسانند و مابقی ماهیگیر هستند و عده ای هم نخلدارند و از این راه زندگی می گذارنند. به همین دلیل به مغ ناخا معروف شده. امروز یکی از محله های بندرعباس است و فرودگاه بین المللی در شرق آن واقع شده است.

مهکان: خانه های بلندمرتبه پرسنل نیروی دریایی در محله سورو که شرکت سازنده آن مهکان نام داشت.

هدیش: متجمع مسکونی پرسنل نیرویی دریایی در سورو که شرکت سازنده آن هدیش نام داشت.

یادبود: در جشن تاج گذاری محمدرضاشاه پهلوی میدانی با یک ستون یادبود در میانه محله های پشت شهر و اوزی بنا شد و پس از آن محله ای به نام یادبود شکل گرفت.

میراث آریا