آتش سوزی های جنگلی را نباید ساده گرفت - مجله پیکورو

رضا سیاه منصور در گفت و گو با خبرنگاران آتش سوزی و تخریب در جنگل ها را از عوامل موثر در وقوع سیل ، زلزله، تغییر اقلیم، آلودگی هوا، تشکیل کانون تولید ریزگرد، فرسایش ژنتیک و خاک و... دانست و اظهار کرد: صفحات تکتونیک زمین به جز در کمربندهای آتشفشانی به دلیل وزن و تمرکز مکانی نیرویی که بر آن ها وارد می شود، شکل تقریبا پایداری دارد و ممکن است هر چند سال یا چند صد سال یک بار دچار جابه جایی و بی ثباتی شوند اما زمانی که آتش سوزی در عرصه های طبیعی رخ می دهد و به دنبال آن فرسایش خاک، تغییرات اقلیمی، گرمایش زمین، ذوب شدن یخ های قطبی، تغییر در نوع بارش ها و افزایش دمای خاک پیش آید، نظم موجود بر نیروی وارده بر صفحات تکتونیک زمین برهم می خورد و می تواند منجربه وقوع زمین لرزه شود بنابراین نباید تصور کنیم که آتش سوزی در رویشگاه های زاگرس سطحی است و اهمیتی ندارد.

وی همچنین گفت: سیل های متعددی که در سال 98 در استان های لرستان، خوزستان، ایلام، مازندران، کرمانشاه و سایر نقاط کشور رخ داد نتیجه نوع مدیریت و نگرش ما نسبت به عرصه های طبیعی کشور از جمله جنگل ها بود.

سیاه منصور با بیان اینکه آتش سوزی های جنگلی از گذشته در تمام دنیا اتفاق می افتاد اما اکنون به دلیل وجود پدیده تغییرات اقلیمی سطح آتش سوزی های جنگلی بسیار گسترده تر شده و به سطوح چند میلیون هکتاری رسیده است، گفت: اکنون آتش سوزی در استرالیا بیش از یک و نیم ماه ادامه پیدا می کند و در آمازون (ریه های زمین) سیبری ،آمریکا، فرانسه، اسپانیا و... شاهد آتش سوزی های مهیبی در سطح وسیع هستیم.

وی ادامه داد: سطح آتش سوزی ها در جنگل های ایران نسبت به بسیاری از کشورها به دلیل تفاوت در پوشش گیاهی، شرایط اقلیمی و ... گستردگی کمتری دارد اما منابع طبیعی کشور محدود است وغالبا این منابع دست خورده یا تخریب شده اند بنابراین آتش سوزی در سطح کم نیز یک فاجعه برای رویشگاه های کشور محسوب می شود.

این عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات لرستان ضمن انتقاد از دیدگاه های برخی مسئولان در زمینه آتش سوزی عرصه های طبیعی گفت: برخی دست اندرکاران که در بحث آتش سوزی دخیل هستند دیدگاه های خوبی در زمینه آتش سوزی ندارند و معتقدند آتش سوزی در جنگل های خشک مانند زاگرس، سطحی است و زیاد اهمیتی ندارد و رسانه ها و کارشناسان با بزرگنمایی این مسئله را بیان می کنند، در صورتی که حساس بودن و شکننده بودن این اکوسیستم ها اهمیت آتش سوزی در این مناطق را دوچندان می کند.

ضرورت اجرای برنامه مدیریتی برای اطفای به موقع آتش سوزی جنگل ها

مجری ملی طرح تحقیقاتی آتش سوزی در کشور درپاسخ به این پرسش خبرنگاران که آتش سوزی های رویشگاه های زاگرس برای چه کسانی زنگ خطر بود، گفت: آتش سوزی های زاگرس در وهله اول برای مردم و ساکنان حوزه های آبخیز و مدیران ملی و منطقه ای زنگ خطری بود تا آگاه باشند که باید سلامت و معیشت مردم و ساکنان این مناطق را فراهم کنند و ضمن طرح یک برنامه مدیریتی برای اطفای به موقع حریق همچنین احیای جنگل های سوخته را در دستور کار خود قرار دهند.

سیاه منصور درباره آتش سوزی هایی که به صورت عمدی رخ می دهد، گفت: ایجاد آتش سوزی عمدی در عرصه های طبیعی جنایت علیه بشریت محسوب می شود چرا که مسئله بحث نفس کشیدن انسان ها چه الان و چه در نسل های آینده است، همچنین آتش سوزی در رویشگاه های طبیعی باعث می شود تا یخ های قطب بیشتر آب شود یعنی آتش سوزی که در ایران یا هرجای دیگر دنیا رخ می دهد دقیقا بر اقلیم دنیای نیز اثر خواهد گذاشت. اما متاسفانه هنوز در ایران این دسته اقدامات را در رده جرایم دسته اول قرار نداده ایم و مقداری ضعف در پشتوانه قانونی، اجرایی و ضعف در قوانینی که منجربه پشتیبانی از مجریان زیست محیطی می شود، مشکلاتی را در این زمینه به وجود آورده است که گریبان همه را خواهد گرفت.

این عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور درباره تاثیر اکوسیستم در میزان خسارات ناشی از حریق در جنگل ها ازجمله جنگل های هیرکانی گفت: آتش سوزی کلمه ای مرکب است که در همه جا و برای هر نوع حریقی به کار برده می شود اما آتش در محیط ها و اکوسیستم هایی با تیپ های گیاهی متفاوت رفتارهای متفاوتی از خود نشان می دهد. اگر آتش سوزی در جنگل های هیرکانی زمانی رخ دهد که در آن منطقه بادهای خشک و گرم بوزد یا به دلیل پدیده تغییرات اقلیمی در دوره خشکسالی قرار داشته باشیم، با توجه به مواد تجمع یافته قابل احتراق در جنگل های شمال کشور و هیرکانی، آتش سوزی در این جنگل ها بسیار مهیب خواهد بود.

وی ادامه داد: آتش سوزی در برخی اکوسیستم ها پوشش گیاهی را در سطح محدودی از بین می برد که در صورت مدیریت درست می توان این اکوسیستم ها را پس از گذشت چند سال تا حدودی احیا کرد اما اگر جنگل های هیرکانی دچار حریق شوند ممکن است در برخی مناطق آن تا عمق یک متر بلوک سوخته خاک ایجاد شود که با توجه به میزان بارندگی در جنگل های هیرکانی می تواند فرسایش شدید و از بین رفتن مواد غذایی خاک را به همراه داشته باشد. در نتیجه اگر جنگل های هیرکانی دچار حریق شوند ترکیب و تیپ گیاهی آن منطقه تغییر خواهد کرد و تغییر اقلیم در آن مناطق قطعی خواهد بود بنابراین نباید نسبت به آتش سوزی های جنگلی در این منطقه سهل انگاری کرد.

سیاه منصور درباره بلوک سوخته خاک توضیح داد و گفت: زمانی که آتش سوزی در رویشگاه های طبیعی رخ می دهد، بسته به شدت و مدت آتش سوزی و میزان رطوبت خاک، دمای خاک افزایش پیدا می کند و می تواند باعث آسیب به خاک و موجودات زنده در آن شود. اگر شدت و سطح آتش سوزی کم باشد یعنی گیاهان یکساله غیر متراکم دچار حریق شوند، ممکن است دما تا عمق چند میلیمتر اولیه خاک افزایش پیدا کند اما اگر آتش سوزی مهیبی در جنگل های انبوه مانند هیرکانی که چندین سال لاشبرگ (لایه تیره رنگی که در نتیجه پوسیدگی برگ های تازه یا خشک و ساقه های جوان افتاده روی خاک جنگل به وجود می آید) و چوب در سطح خاک متراکم شده است، رخ دهد باعث می شود آتش و زغالی که تا مدت زیادی در سطح خاک باقی می ماند مثلا تا عمق یک متری خاک را آنقدر داغ کند که هیچ موجود زنده ای در آن باقی نماند.

وی ادامه داد: براساس یک اصل علمی، به جز استثنائاتی مانند برخی گونه های آبزی که در دمای 90 درجه سانتیگراد چشمه های گرم آتشفشانی زنده می مانند، به طور کلی آنزیم هایی که در بدن تمام موجودات زنده حتی انسان وجود دارند در دمای 55 درجه سانتیگراد تجزیه می شوند و این یعنی مرگ هر موجودی که در آن دما قرار می گیرد بنابراین زمانی که که دمای مناطق طبیعی بر اثر آتش سوزی به مدت و شدت زیادی افزایش پیدا می کند می تواند تا عمق یک متر از خاک را بسوزاند و کل موجودات داخل خاک همچنین بانک ژن بذر موجود در آن را از بین ببرد و خاک را تبدیل به یک خاک سترون و عقیم کند که احیای آن در مناطق کوهستانی که بارندگی زیاد و سطح زمین شیبدار است عملا امکان پذیر نخواهد بود.

این عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات لرستان با بیان اینکه فرسایش خاک شامل سه مرحله کنده شدن، حمل و رسوب گذاری است، گفت: زمانی که خاک مناطقی مانند زاگرس را تحت اثر عامل آتش سوزی عاری از پوشش گیاهی باقی می گذاریم، با آغاز بارندگی های سال آینده و با توجه به توپوگرافی ها و عوارض نامنظم پستی و بلندی متفاوت روی اراضی ناحیه رویشی زاگرس با فرسایش پاشمانی که قدم اول کنده شدن خاک است روبه رو خواهیم شد؛ یعنی فازهای اول فرسایش خاک را خواهیم داشت.

هنوز آمار دقیقی از حیوانات تلف شده در آتش سوزی های زاگرس اعلام نشده است

سیاه منصور در پاسخ به این پرسش که آیا گزارش هایی مبنی بر اینکه هیچ حیوانی درپی آتش سوزی های زاگرس از بین نرفته است را تایید می کند، گفت: هنوز آمار دقیقی از تعداد حیواناتی که بر اثر آتش سوزی تلف شده اند وجود ندارد و سازمان محیط زیست هیچ برآوردی از حیوانات سوخته شده در آتش سوزی های اخیر زاگرس نداشته است اما اگر آماری نیز در این زمینه موجود باشند، سازمان های متولی آن را اعلام نمی کنند اما در نهایت این یک واقعیت است که نه تنها حیواناتی که در آتش گیر افتاده بودند و نمی توانستند فرار کنند سوختند و از بین رفتند بلکه گیاهان مناطقی که دچار حریق شده بودند نیز دچار همین سرنوشت شدند که برخی از آن ها جزو گونه های اندمیک و نادر کشور بودند مانند کرفس کوهی که رویشگاه آن تنها در مناطق محدودی از زاگرس است و در صورت وقوع مکرر این نوع آتش سوزی ها در مناطق رویشگاهی آن برای همیشه از بین خواهند رفت.

وی در ادامه با اشاره به اینکه بیشتر آتش سوزی هایی که در عرصه های طبیعی کشور رخ می دهد منشا انسانی دارد و حیوانات و گیاهان زیادی بر اثر این آتش سوزی ها از بین می فرایند، گفت: هنوز یک پفراینده اطلاع رسانی شده در کشور وجود ندارد که سازمان حفاظت محیط زیست در پیگیری اعمال قانون متخلفان آتش سوزی با سازمان جنگل ها مشارکت کرده و بهای خسارت حیوانات سوخته را مطالبه یا آماری از تلفات حیات وحش در آتش سوزی ها اعلام کرده باشد.

مجری ملی طرح تحقیقاتی آتش سوزی در کشور ضمن انتقاد از انفعال سازمان حفاظت محیط زیست در زمینه اطفای حریق گفت: خوشبختانه به تازگی اختیارات لازم جهت اطفای حریق به سازمان جنگل ها و وزارت دفاع داده شد اما مسئله اساسی این است که ما برنامه مدیریتی پس از وقوع و اطفای حریق در عرصه های طبیعی نداریم، من به یاد ندارم که سازمان حفاظت محیط زیست قلمرو حیواناتی که بر اثر آتش سوزی از بین رفته اند را بررسی کرده یا برنامه ای را اجرا کرده باشد تا حیوانات جدیدی را به منطقه منتقل کنند یا حیواناتی را که از حریق فرار کرده بودند را به منطقه بازگرداند و در آنجا مستقر کند. ما در مدیریت بعد از آتش سوزی کاملا ضعیف عمل کرده ایم و این ها نقاط کور در چالش آتش سوزی است.

سیاه منصور در پایان صحبت های خود تاکید کرد: سازمان های متولی باید تغییراتی در برنامه های مدیریتی خود ایجاد کنند و تمامی سازمان های متولی لازم است ارائه شفاف آمار خسارت های ناشی از آتش سوزی های عرصه های طبیعی را در دستور کار خود قرار دهند.