فاجعه سقوط از منظر رسانه ، حمله موشکی به هواپیمای اوکراینی و تکنیک نخ نمای دروغ بزرگ - مجله پیکورو

به گزارش خبرنگاران، جنگ روانی آمریکا علیه عراق برای فروپاشی نیروهای بعثی در 2003 هم کارگر افتاد. سربازان عراقی با تاثیر ویرانگر تبلیغات روحیه خود را به کلی از دست دادند. از آن سال تا به امروز فضای مجازی، صحنه جولان را برای جنگجویان این کارزار فراهم تر نموده و قابلیت ابزارهای ارتباطی، نسل جدید نبرد ترکیبی را برای روبارویی با دشمن به میدان آورده است. آمریکایی ها ادعا کردند روسیه با همین شیوه و انتشار اطلاعات دروغ در انتخابات 2016 آمریکا در پیروزی دانلد ترامپ نقش داشته است.

شاید روس ها در بکارگیری این راهبرد اولین باشند ولی آمریکا با توجه به دسترسی گسترده به شبکه های اجتماعی و سرمایه گذاری رسانه ای، تشکیلاتی گسترده تر برای نبردهای ترکیبی دارند. ارتش آمریکا به عنوان کانون بسیاری از عملیات های روانی در فضای سایبری، علاوه بر مقابله با حملات سایبری فنی، تخصص و تمرکز زیادی بر انتشار اطلاعات غیر دقیق دارد. در شرایط تقابلی بین ایران و آمریکا، دستگاه های اطلاعاتی و اجرایی سیاست خارجی آمریکا در 40 سال گذشته با پرهیز از ورود به نبردهای نظامی، از جنگ روانی و ایجاد بحران در جامعه ایران استفاده نموده اند اما هشدارهای به موقع رهبر انقلاب و هوشمندی ایرانیان در مقاطع مختلف، سد دفاعی محکم برابر این نبرد ایجاد نموده است.

تکنیک نخ نمای دروغ بزرگ

تکنیک قدیمی دروغ بزرگ به وسیله تکرار متناوب پیغامی غیرواقعی برای مرعوب کردن و فریب دادن ذهن حریف و ثبت در اذهان عمومی، تکنیکی نخ نما برای نظام جمهوری اسلامی ایران است. در سناریو اصابت موشک به هواپیمای مسافری اوکراینی، حتی بخشی از جامعه آمریکا به نشر چنین ادعایی اعتراض کرد. اطلاعات ناقص، کلی گویی و تهمت هم به یاری اخبار مجعول می آید تا ضربه به فضای ملتهب کاری تر گردد. سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی بهترین فرصت برای شروع نبرد آمریکا با هدف به حاشیه راندن اخبار حمله موشکی سپاه به پایگاه عین الاسد و کمرنگ کردن حقارت ناشی از سیلی جمهوری اسلامی بر صورت آمریکا بود.

کاخ سفید مایل بود با فشار به بعضی مقام ها از جمله رئیس جمهوری اوکراین در یک دوره موقت، تحقیر عین الاسد را کاهش دهد. این تحقیر که به تیتر یک بسیاری ار رسانه های جهان تبدیل شده بود، مقام های آمریکا را وادار کرد در اقدامی فوری، سمت و سوی اخبار را تغییر دهند و با توجیه رسانه های وابسته برای مانور روی این طرح، به طور هماهنگ نظریه اصابت موشک را تقویت نمایند. آنها تا به امروز در برابر این پرسش سکوت نموده اند که چطور ماهواره هایی که لحظه اصابت موشک به هواپیمای مسافربری اوکراین را ثبت نموده اند، نتوانستند حمله چند ساعت قبل تر موشک های ایرانی را تشخیص دهند و با آن مقابله نمایند.

ماشین جنگ روانی آمریکا که ناشیانه چند ساعت بعد از سقوط هواپیما روشن شد، با عباراتی نظیر اقدام غیرعمدی و اشتباهی سعی داشت این نبرد را با انعطاف پذیری شروع کند تا نقشه طراحی شده در لفافه ای از احتمال، افکار عمومی را منحرف کند. خبرگزاری سی بی اس و نیوزویک به نقل از دو مقام آمریکایی که ادعا می کردند ارزیابی آنها بر اساس اطلاعات ماهواره ای بوده، گزارش خود را منتشر کردند. نیوزویک به نقل از یک مقام امنیتی عراقی هم گفت سیستم پدافند هوایی ایران احتمالا پس از حمله موشکی سپاه فعال شده تا از آمادگی کافی برای واکنش احتمالی آمریکا برحوردار باشد.

روزنامه گاردین به نقل از منابع بریتانیایی گزارش داد هواپیما احتمالا به اشتباه با موشک سام-15 ساقط شده است. این رسانه ها در 48 ساعت گذشته به طور متناوب از منابع مجعول و مبهم که اغلب غیرمتخصص هستند و مستندات ندارند، اخبار خود را نقل نموده و هدفمند و برنامه ریزی شده بر سناریویی واحد پافشاری دارند. روز گذشته ترامپ در سخنرانی خود، جاستین ترودو (نخست وزیر کانادا) و بوریس جانسون (نخست وزیر ایتالیا) هم با استناد به منابع جعلی و ناشناس گفته اند ما اطلاعاتی داریم از منابع متعدد، از جمله از همپیمانان که نشان می دهد هواپیما با موشک زمین به هوای ایران ساقط شده و این می تواند غیرعمدی هم بوده باشد.

هر چند کوشش های آمریکا برای تحریک رئیس جمهوری اوکراین در تقویت نظریه حمله موشکی فضا را ملتهب نموده بود اما مقام های رسمی این کشور از سازمان ملل خواستند از تحقیق کارشناسان خود درباره سقوط هواپیما در ایران بدون قید و شرط حمایت کند. اینترفکس به نقل از ولودیمیر زلنسکی تاکید نمود که از انتشار تئوری های بی پایه و بدون مدرک در زمینه سقوط هواپیما باید دوری کرد. پیش از این سفارت اوکراین در تهران اعلام نموده بود سقوط این هواپیما در نتیجه یک حمله تروریستی نبوده و اولکسی دانیلوف، دبیر شورای امنیت ملی اوکراین به خبرگزاری آناتولی گفت که این احتمال قابل آنالیز است.

دفاع هوشمندانه در جنگ روانی

یکی از ادعاها در جنگ روانی اخیر پنهان کردن جعبه سیاه هواپیما توسط ایران است که ناشی از بی اطلاعی از قوانین و پروتکل ها و بهره برداری از این نامطلعی عمومی است. بر اساس مقررات جهانی، هوانوردی ایران حق راهنمایی تحقیقات را دارد. بر اساس قوانین ایکائو (سازمان جهانی هوانوردی) رسیدگی به سوانح هوایی در کشوری که سانحه در آن اتفاق افتاده و با حضور سازمان هواپیمایی همان کشور انجام می گردد و کشورهای درگیر در حادثه می توانند در جریان تحقیقات حاضر باشند. ایران بدون هیچ مقاومتی به تقاضای حضور نمایندگان کشورها پاسخ مثبت داده و علی عابدزاده، رئیس سازمان هواپیمایی ایران گفته از فرانسه، کانادا و آمریکا برای حضور در آنالیز جعبه سیاه هواپیما دعوت نموده است.

انتشار گسترده عکسی مجعول که در آن چاشنی و بخش سالم انفجاری موشک کنار هواپیما دیده می گردد، خیلی زود از میدان نبرد رسانه ای پاک شد تا این تصویر ناشیانه، اطلاعات نادرست دیگر را بی اثر نکند. همچنین فعال شدن سامانه دفاع موشکی هم ادعایی بی پایه بود. این سامانه هم می تواند هواپیما را درجا منفجر کند هم سایر پروازها در فضای ایران را همزمان هدف قرار دهد. ضمن اینکه توانمندی و دقت هر پروازی را هدف قرار نمی دهد. میزان غیرمنطقی بودن این ادعا برای اهل فن به راحتی قابل فهم است.

خلبان هوشنگ شهبازی در یادداشتی در روزنامه اعتماد به دو ابهام دیگر پاسخ داده است. ... ابهام اول موضوع تماس نگرفتن خلبان بویینگ 800-737 اوکراینی با برج مراقبت فرودگاه امام است. پاسخ روشن است. تمام ایرلاین ها هنگام تیک آف و Approaching با برج مراقبت فرودگاه مهرآباد تماس خود را برقرار می نمایند. خلبان این هواپیما هم با برج مراقبت فرودگاه امام تماس داشته، سپس فرکانس پیغام خود را به برج مراقبت فرودگاه مهرآباد برده است اما به دلیل بروز نقص فنی در هواپیما، فرصت مکالمه نیافته است.

ابهام دوم، احتمال تمرکز نداشتن خلبان هنگام بروز حادثه برای موتور هواپیماست. حدس من این است که خلبان هواپیما در این زمینه تجربه نداشته و به احتمال فراوان به اشتباه اقدام به خاموش کردن موتور سالم نموده است. اما در نهایت چرا هواپیما در آسمان منفجر نشده و به زمین خورده است؟ باید در این باره بگویم که پیش از پرواز، تمام موارد فنی هواپیما از سوی خلبان و کادر فنی حاضر در فرودگاه چک و کنترل می گردد. از طرف دیگر، هواپیما اصولا پس از مرحله تیک آف به بالاترین سطح قدرت خود می رسد تا ارتفاع را افزایش دهد.

این فرآیند به داغ شدن موتورها منجر می گردد و یک اشکال کوچک در فیوزها احتمال حادثه را بالا می برد. با توجه به اظهارات اولیه مسئولان صنعت هوانوردی ایران مبنی بر آتش سوزی در موتور هواپیما پیش از سقوط، می توان چنین احتمالی را هم در نظر گرفت اما باز هم باید تاکید کنم که اینها همه حدس های یک خلبان بر اساس تجربه کاری و ساعات پروازی است. بنابراین بهتر است تا زمان آنالیز ها و تحلیل های کارشناسی با استفاده از اطلاعات هر دو جعبه سیاه موجود در هواپیما از ارائه اطلاعات نادرست خودداری کرد.

پاتک سواد اطلاعاتی به جنگ روانی

نگرانی از توسعه فزاینده اخبار جعلی در سال های اخیر تا حدی بوده که سازمان ملل درباره عواقب ناگوار آن هشدار داده است. این نگرانی ها برای مختل کردن گردش صحیح اطلاعات و گمراه سازی افکار عمومی، قابلیت به خطر انداختن امنیت کشورها و صلح و ثبات بین المللی را دارد. بنابراین نگرانی ها بی دلیل نیست.

روز گذشته سخنگوی دولت با صدور بیانیه ای اظهار تاسف کرد که نظام عملیات روانی دولت آمریکا با دروغ پردازی بر زخم های جانکاه خانواده های داغدار نمک می پاشد و مشاور رئیس جمهوری هم به رسانه های فارسی زبان خارج از ایران هشدار داد از آنچه مشارکت در جنگ روانی و همکاری با ایران ستیزان خواند، خودداری نمایند. این مواضع، نه تهدید که همه برای برقراری آرامش و آثار جنگ روانی اتخاذ شد.

اخبار جعلی با انتشار اطلاعات ناصواب حاصل از جعل عمدی با هدف گمراه کردن مخاطب و کسب منافع سیاسی و... کلید می خورد. منبع این اخبار اغلب مجعول و مبهم و کلی هستند و چنان جذابند که مخاطب بدون توجه به صحت و سقم محتوا، به آن گوش می سپرد.

از ضروری ترین اقدام ها برابر اخبار جعلی، داشتن شواهد کافی در تایید خبر است. 140 سال پیش، ویلیام کلیفورد (متفکر و ریاضیدان انگلیسی) مفهومی با عنوان اخلاق باور را بنیان نهاد تا بگوید برای اعتقاد به یک باور، پیش شرط اخلاقی ضروری است. تسلیم محض شدن برابر اخبار بدون سند و دور از واقعیت، منجر به تحلیل اشتباه و متعاقبا تصمیم غلط می گردد و جامعه را متاثر می نماید.

آنچه هویداست جنگ روانی، کوششی هدفمند برای زخمی کردن افکار عمومی است و دنبال اثبات نیست. چه اگر رد ادعایشان هم اثبات گردد، به هدف شان در کارزار تبلیغاتی رسیده اند. شناختن این معادله ها و غرق نشدن در تحلیل های بی پایه فضا را سمت آرامش و کنترل بحران راهنمایی خواهد نمود.

تقویت تفکر نقادانه، راستی آزمایی، طلب منبع موثق و سند و مقاومت در برابر دروغ های خوشایند، بی توجهی به کلی گویی ها و توجه به منابع مطلع و افزایش سواد رسانه ای جامعه را برابر گزند این اخبار با اهداف خصمانه و منفعت طلبانه حفظ و در برابر بازی جعل پیروز میدان می نماید.

* مریم تقی خانی - کارشناس رسانه و دانشجوی دکتری علوم ارتباطات