تنبیه گردشگران دریاچه چیتگر - مجله پیکورو

دنیای اقتصاد: مجموعه تفریحی دریاچه چیتگر که به لحاظ قرارگیری یک پهنه آبی-پارکی در جوار یکدیگر، بزرگ ترین مجموعه تفریحی پایتخت محسوب می گردد، به دلیل وجود 15 نوع انحراف و نقص مربوط به ساخت و مدیریت بهره برداری دریاچه، به یک دردسر بزرگ برای گردشگران این مجموعه تبدیل شده است. اگرچه در محدوده شهر تهران، فضاهای تفریحی پارکی بزرگ تر از این مجموعه نیز وجود دارند اما این استفاده دو نوع تفریح همزمان در دریاچه و پارک چیتگر از یک ویژگی منحصربه فرد برخوردار است. از این رو بزرگ ترین پهنه آبی-پارکی پایتخت است که به شرط مدیریت و بهره برداری صحیح از آن می تواند یک ظرفیت تفریحی فراشهری نیز باشد. اما تحقیقات میدانی دنیای اقتصاد و آنالیز های صورت گرفته از سوی علی سلیمانی، کارشناس شهری حاکی از آن است که مجموعه ای از انحرافات و نواقص مربوط به ساخت و بهره برداری دریاچه چیتگر سبب شده که تهرانی ها برای گذران اوقات فراغت در این مجموعه به جای تفریح، تنبیه شوند به طوری که سختی و دردسر گردشگران در مراجعه به این مجموعه موجب می گردد که برای بخش زیادی از شهروندان، اولین تجربه حضور در این مجموعه به آخرین تجربه آنها تبدیل گردد. به این معناکه تعداد افرادی که به شکل پایدار این پهنه آبی-پارکی را برای تفریح درون محدوده شهری انتخاب می نمایند، بسیار پایین تر از سایر نقاط تفریحی است.

پهنه آبی دریاچه چیتگر به همراه اراضی پیرامونی آن مساحتی در حدود 250 هکتار دارد که به همراه مساحت پارک چیتگر، یک عرصه بیش از هزار هکتاری از مساحت شهر تهران را دربرمی گیرد. این مجموعه دومنظوره (دارای تفریح های آبی-پارکی) بزرگ ترین فضای شهری برای تفریح و گذران اوقات فراغت در غرب پایتخت است که در ابتدا بنا بود علاوه بر تامین احتیاج تفریحی ساکنان غرب شهر تهران، کارکرد شهری و فراشهری نیز پیدا کند. اما هم اکنون مسائل گردشگران در پهنه چیتگر موجب شده تا طیف مراجعه نمایندگان به این مقصد به شدت کاهش پیدا کند.جالب آنکه کسانی که برای گذران اوقات فراغت به غرب پایتخت سفر می نمایند به جای گذران اوقات در اطراف دریاچه، به سراغ مال ها و مجتمع های تجاری اطراف دریاچه می روند. مجموع آنالیز های صورت گرفته نشان می دهد: چالش ها و مسائل فعلی دریاچه به یک نیروی گردشگرگریز تبدیل شده است. این نیروها به دو دسته کلی شامل مسائل زیست محیطی و شهرسازی- اجتماعی قابل دسته بندی هستند. مهم ترین مسائل زیست محیطی پهنه آبی پارکی دریاچه، موضوعاتی همچون راکد ماندن آب دریاچه، تبخیر گسترده آب و بوی نامطبوع قابل استشمام در اطراف دریاچه است. اما مهم تر از این عوامل، نیروهای گردشگرگریز شهرسازی-اجتماعی هستند که به 15 عامل تقسیم می شوند که تحت تاثیر انحرافات شکل گرفته در حوزه عمرانی و بهره برداری دریاچه به وجود آمده اند.

اولین عامل که به نظر می رسد در نوع مدیریت و بهره برداری از دریاچه ریشه دارد،آن است که این مجموعه به عنوان بزرگ ترین پهنه تفریحی دومنظوره پایتخت برای استفاده عموم شهروندان، به یک فضای اختصاصی برای بهره برداری دو گروه خاص تبدیل شده است. گروه نخست، صاحبان واحدهای تجاری مجاور دریاچه و گروه دوم ساکنان برج های مسکونی اطراف دریاچه هستند. به این صورت که گروه اول از نیروی کششی اولیه دریاچه برای جذب گردشگر به نفع خود بهره برداری می نمایند و گروه دیگر نیز دید و منظر عمومی دریاچه را به نمای بکر اختصاصی محل سکونت خود در مقابل مخدوش کردن دید عمومی دریاچه، تبدیل نموده اند. آنالیز ها نشان می دهد هم اکنون بیش از 50 برج اداری-تجاری، سواحل شمال غرب تا شمال شرق دریاچه را احاطه کرد اند.

دومین عامل، واگرا بودن محیط در پهنه تفریحی چیتگر است. مطابق با نظر کارشناسان اولین ویژگی یک فضای تفریحی- سرگرمی، همگرایی محیطی و اجتماعی آن است. به این معناکه همزمان با حضور گردشگران در این محیط، یک نقطه اتصال اجتماعی برای هم صحبتی و همنشینی وجود داشته باشد. این نقاط اتصال شامل امکانات رفاهی-خدماتی همچون مبلمان شهری و فضای تفریحی-ورزشی و حتی احداث سرویس های بهداشتی است. اگرچه در این پهنه تفریحی، هر کدام از این امکانات به یک نوعی پیش بینی شده است اما کمیت و کیفیت آنها، بود و نبود آنها را برای همگرایی اجتماعی زیرسوال برده است. به تعبیر دیگر، پهنه ساحلی دریاچه چیتگر، بیش از آنکه قابلیت اجتماع خانواده ها را داشته باشد به محل عبور و مرور سریع شهروندان و مراجعه به مراکز تجاری مجاور آن تبدیل شده است. این در حالی است که تحقیقات صورت گرفته از سوی علی سلیمانی، کارشناس شهری نشان می دهد پایتخت نشینان به شدت علاقه مند به تکرار تجربه مراجعه به پهنه چیتگر هستند و احتیاج به تفریح و گذران اوقات فراغت به شدت در شهروندان تهرانی افزایش پیدا نموده اما شرایط برای بالفعل کردن آن وجود ندارد.

نبود پارکینگ های متناسب با احتیاج شهروندان نیز سومین اشکال جدی در طراحی این مجموعه است؛ به نحوی که در ساعات پر ترافیک مجموعه یافتن و برطرف مشکل پارکینگ با سختی های بسیاری همراه است. این مشکل سبب شده است که کل خیابان های شهرک های اطراف این مجموعه بدل به پارکینگ عمومی شده و مسائل متعددی را هم برای ساکنان این محلات و هم برای گردشگران مجموعه فراهم کند. بسیاری از مردم به دلیل همین مشکل عطای استفاده از دریاچه را به لقایش بخشیده و حاضر نیستند زمان و نیروی خود را ساعت ها در صف رسیدن به محل پارکی مطمئن هدر دهند. ایراد دیگر، گرفتاری در تردد برای شهروندان مراجعه نماینده به این مجموعه است. طبق اظهارات عموم مراجعه نمایندگان به این منطقه، در راستا رسیدن به غربی ترین نقطه پایتخت به طور معمول ترافیک سرسام آوری وجود دارد که دردسر گذران اوقات فراغت در این مجموعه را دوچندان می نماید. چالش پنجم، بوی نامطبوع مربوط به کامل نبودن سیستم های تصفیه و طبخ غذا در رستوران های اطراف دریاچه است. مخدوش شدن دید و منظر دریاچه یکی دیگر از اشکالات احداث اراضی اطراف دریاچه شمرده می گردد.

اشکال هفتم نیز مربوط به قطع ارتباط ارگانیک بین دو جزء اصلی پارک و دریاچه می گردد. سلیمانی معتقد است: هیچ راستا ترددی میان این دو مجموعه وجود ندارد و به هیچ عنوان نمی توان به جز موضوع چشم انداز از امکانات این مجموعه ها همراه یکدیگر استفاده کرد. اگر شما داخل بوستان چیتگر باشید باید با سختی بسیار و از راستاهای دیگر شهر خود را به این مجموعه برسانید و اگر بخواهید از هر دوی این مجموعه ها با یکدیگر بهره ببرید این امکان برای شما بسیار سخت و غیر ممکن است.

در عین حال آنالیز ها نشان می دهد احداث دریاچه به گونه ای صورت گرفته که ترکیب متقارن پارک و دریاچه به یک ترکیب متضاد تبدیل شده است. این کارشناس شهری در این باره می گوید: با نگاهی به طبیعت از طبیعت می آموزیم که چگونه باید فضای میان جنگل و دریاچه ها را بایکدیگر ترکیب کنیم. حال جالب آنکه به لحاظ زیست محیطی نه تنها این مجموعه ها ترکیبی متقارن نیستند، بلکه ترکیبی متضاد را با یکدیگر ساخته اند به نحوی که بعضی عدم امکان آبیاری متناسب و خشک شدن بوستان چیتگر را بی ارتباط به استفاده دریاچه از حقابه بوستان نمی دانند. این موضوع مهم، موجبات ایجاد تضاد را میان دریاچه و بوستان چیتگر ایجاد نموده است. همچنین یکی از مهم ترین عوامل بروز مسائل تفریحی در این مجموعه آن است که مدیریت شهری در دریاچه چیتگر صورت مساله را کاملا وارونه تعریف نموده به این معنی که شکل موجود مدیریت، نگهداری و بهره برداری از آن نشان می دهد: این دریاچه بیش از آنکه در خدمت شهروندان باشد؛ فضایی برای تامین اقتصادی شهرداری شده است.

اگرچه شهرداری در ابتدای احداث این پروژه، به بهانه نبود سرمایه گذار بزرگ فرآیند ساخت و احداث آن را از محل بودجه شهر تقبل نموده اما خطای بزرگ در این مجموعه، واگذاری مدیریت و بهره برداری آن به یک بهره بردار کاملا غیرحرفه ای و بی انگیزه است. گفته می گردد قیمت تمام شده احداث دریاچه به قیمت سال 91، شامل هزینه عمرانی ساخت و تملک زمین ها، حدود هزار میلیارد تومان برآورد شده است و اگر پس از تکمیل مراحل احداث، بهره برداری مجموعه به بخش خصوصی که تخصص و انگیزه لازم برای افزایش کیفیت خدمات را داشت واگذار می شد به مراتب عایدی بیشتری نصیب شهر و شهروندان می شد، اما در حال حاضر مدیریت بهره برداری دریاچه، به سرویس دهی حداقلی برای تامین اقتصادی بسنده نموده است.

انحراف دهم، خطر نابودی پارک چیتگر است. آن طور که کارشناسان شهری عنوان می نمایند طی 5 سال اخیر آبیاری پارک چیتگر به شکل صحیحی انجام نشده و گویا بخشی از منابع آبی که ظاهرا باید به درختان اختصاص پیدا می کرد به تامین آب دریاچه تعلق گرفته است. طبق اعلام مدیران شهری هزینه تامین آب دریاچه سالانه رقمی در حدود 5/ 1 میلیارد تومان برآورد می گردد. در عین حال، یکی دیگر از تبعات حضور بهره بردار غیرحرفه ای در دریاچه، تعلیق، تعطیلی و کند پیش رفتن پروژه های تفریحی دریاچه است. تکمیل راستا دوچرخه سواری، آبنما، فضای سبز اطراف دریاچه و کیفیت و تجهیزات آبی داخل دریاچه از جمله پروژه هایی است که طی سال های گذشته از بهره برداری نیمه تمام باقی مانده اند.

احداث ساختمان های بدون پروانه در اطراف دریاچه که با ضوابط ساخت وساز پیش بینی شده در اطراف دریاچه مغایرت دارد و اضافه سازی مال ها در نقاطی که طبق ضوابط اجازه ساخت مراکز تجاری وجود نداشته نیز دو ایراد دیگر در بهره برداری از این پهنه تفریحی است. آن طور که اعلام شده مطابق با پیش بینی ها بنا بوده اراضی پیرامونی دریاچه به ساخت مجموعه ای از کاربری های خدماتی و تفریحی اختصاص یابد، اما در اجرا فقط ساخت مراکز تجاری دنبال شده است. بی نظمی در استفاده عمومی افراد مراجعه نماینده به دلیل نبود قوانین معین در مدیریت مجموعه و نهایتا عدم تامین ایمنی کامل و مطلوب در پهنه آبی دو اشکال دیگر است که شرایط مراجعه برای گردشگران را به این پهنه سخت نموده است.